چگونه کودکان باهوش‌تری داشته باشیم؟ (قسمت اول)‏

جواب این سوال که چگونه می‌توان کاری کرد که کودکان بهتر آموزش ببینند، در این نکته نهفته است که آموزش بهتر و بیشتر به ‏عملکرد مغز، ذهن و حافظه کودک بستگی دارد. زمانی که بتوانیم عملکرد مغز، ذهن و حافظه را در بهترین حالت قرار دهیم، ‏می‌توانیم انتظار داشته باشیم که کودک بهتر آموزش ببیند و مسیر ترقی را در دوران مدرسه و پس از آن با سهولت و انگیزه بیشتری ‏طی کند. ‏

در این میان، سیستم حافظه و یادگیری یکی از پیچیده‌ترین و شگفت‌انگیزترین سیستم‌های بدن است. برای این که بتوانیم بهترین ‏کارایی این سیستم را شاهد باشیم، می‌بایست بدانیم که این سیستم چگونه کار می‌کند و چگونه باید از آن مراقبت کرد. تغذیه، یکی ‏از مهم‌ترین راه‌های مراقبت از سیستم حافظه و یادگیری است. تغذیه مناسب نفش مهمی در بهبود عملکرد مغز و سیستم عصبی و ‏همچنین بهبود حافظه دارد و بنابراین مصرف غذای مفید و مغذی برای مغز ایجادکننده این اطمینان است که کودک بتواند بیشترین ‏بهره را از ذهن و حافظه خود ببرد و یادگیری بهتری داشته باشد. ‏

اما چه نوع مواد خوراکی قادر است عملکرد مغز را بهبود بخشد و حافظه را تقویت کند؟ در ادامه ما به معرفی مهم‌ترین مواد غذایی ‏می‎‏‌پردازیم که از جمله کلیدهای یک ذهن برتر به شمار می‌روند. پیش از هر چیز، نگاهی می‌اندازیم به مهم‌ترین مواد مغذی مورد ‏نیاز مغز: ‏

‏1. ‎‎‏ کربوهیدرات‌ها‎‎

سلول‌های مغز برای تغذیه منحصراً از قند خون (گلوکز) استفاده می‌کنند و کربوهیدارت‌ها تامین‌کننده این خوراک اصلی برای مغز ‏هستند. علاوه بر این، کربوهیدارت‌ها نقشی اساسی در کنترل قند خون و جلوگیری از افت قند دارند و بر این اساس هنگام مطالعه ‏تاثیر مستقیمی بر قدرت یادگیری و هشیاری دانش‌آموزان دارند. انواع بیسکویت‌ها، کیک‌های ساده و میوه‌ها، خصوصاً به عنوان ‏میان‌وعده، مانع کاهش سطح هشیاری کودکان هنگام مطالعه خواهند بود.‏

‏2. پروتئین‌ها

اگر قصد دارید کودک‌تان به اوج توان ذهنی خود دست یابد، در کنار کربوهیدارت‌های پیچیده مانند نان و غلات سبوس‌دار، از غذاهای ‏حاوی پروتئین نظیر ماهی، بوقلمون، شیر و ماست کم‌چرب استفاده کنید. پروتئین باعث باهوش‌تر شدن کودکان نمی‌شود، اما قادر ‏است از کم کار شدن مغز جلوگیری نماید و مغز را در حالت فعال نگه دارد. ‏

‏3. مواد معدنی ‏

ید، آهن و روی از جمله مهم‌ترین مواد معدنی‌ هستند که به طور اختصاصی برای عملکرد سالم مغز لازم و ضروری هستند. کمبود ‏این مواد باعث تضعیف یادگیری و اختلال در سیستم عصبی خواهد شد. در این میان، کاهش روی کمتر از حد طبیعی، تاثیر قابل ‏توجهی بر تقلیل عملکرد حافظه و تمرکز فکری دارد. غنی‌ترین منابع روی، غذاهای دریایی مانند صدف، ماهی و سایر آبزیان است. ‏همچنین حبوبات، غلات، دانه‌های سبوس دار و گوشت تیره بوقلمون نیز مقادیر قابل توجهی روی در خود دارند. ‏

‏4. ویتامین‌ها

در میان انواع ویتامین‌ها، ویتامین‌های گروه ‏B‏ خصوصاً B2 ، B1 و B6 عامل تقویت حافظه می‌باشند که تاثیر زیادی روی ‏فعالیت مغز و سنتز انتقال‌دهنده‌های عصبی دارند. بنابراین برای بهینه کردن فعالیت مغز باید از ویتامین‌های گروه ‏B‏ به مقدار کافی در ‏برنامه غذایی استفاده کرد.‏

علاوه بر این، ویتامین ‏E‏ نیز یکی از ویتامین‌های مفید برای عملکرد حافظه است. این ویتامین از فرایندی به نام «تصلب شرایین» که ‏مانع از خون‌رسانی مناسب به مغز می‌شود، جلوگیری می‌کند و بدین‌ترتیب نقش مهمی در میزان یادگیری ایفا می‌کند.‏

تیامین نیز یکی دیگر از ویتامین‌هایی است که متخصصان علم تغذیه از آن به عنوان «ویتامین اعصاب» نام می‌برند که به کارایی ‏سیستم‌های عصبی بهبود می‌بخشند. این ویتامین در جوانه گندم، سبوس، آجیل، گوشت و غلات وجود دارد. ‏

در نهایت کاروتن یکی دیگر از انواع ویتامینی است که در سبزیجات بزرگ به رنگ سبز تیره و در میوه‌ها و سبزی های به رنگ نارنجی ‏تیره وجود دارد و نقش بسزایی در کارایی مغز و حافظه ایفا می‌کند. ‏

‏5. اسیدهای چرب امگا3 ‏

اسیدهای چرب امگا3 انواعی از اسیدهای چرب هستند که خواص بی‌شماری دارند که در این میان مهم‌ترین خاصیت آن تقویت ‏حافظه است. امگا3 برای افزایش دقت و تمرکز در کودکان خصوصاً کودکان بیش‌فعال بسیار مفید است و قادر است فرایند یادگیری را ‏بهبود بخشد. امگا3 در انواع ماهی‌ها، دانه‌های کتان، لوبیای سویا و گردو قابل یافت است و توصیه می‌شود که به طور جدی در برنامه ‏غذایی کودکان گنجانده شود. ‏

میوه‌ها و تقویت یادگیری و حافظه

با توجه به آن چه گفته شد، میوه‌ها یکی از مهم‌ترین خوراکی‌هایی هستند که سرشار از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‎ها بوده و با تامین ‏مواد مغذی ذکر شده در سطور بالا، تاثیر بسزایی بر عملکرد مغز گذاشته و توان یادگیری و حافظه را افزایش می‌بخشند. در این میان، ‏دانشمندان به طور مشخص، برخی از میوه‌ها را به عنوان معجون تقویت حافظه معرفی می‌کنند.‏

‏1. زغال اخته ‏

زغال اخته سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها است که باعث افزایش اتصالات میان‌سلولی مغزی می‌شوند و بدین طریق، عملکرد حافظه را ‏بهبود می‌بخشند. ‏

‏2. سیب

سیب، مملو از ویتامین‌های ‏C، ‏A‏ و ویتامین‌های گروه ‏B‏ بوده و دارای املاح سودمندی چون کلسیم، فسفر، منیزیم، آهن، پتاسیم و ‏سدیم و همچنین حاوی مقادیر فراوانی آنتی‌اکسیدان است. بر این اساس، سیب تقویبت‌کننده مغز و اعصاب بوده، مانع از آسیب ‏دیدن سلول‌های مغزی شده و بنابراین کارایی و سلامت مغز و حافظه را در بهترین حالت قرار می‌دهد. از این روست که این میوه ‏بهشتی، برای دانش‌آموزان و افزایش عملکرد آموزشی آنها بسیار توصیه شده است. ‏

‏3. انجیر

انجیر دارای کلسیم و فسفر فراوان است و ضمن آن که در رویش استخوان‌ها و رشد کودکان بسیار مفید است، نقش بسزایی در رشد ‏سلول‌های مغزی ایفا می‌کند. این در حالی است که انجیر منبع تولید انرژی فراوانی است و جزو مهم‌ترین تقویت‌کننده‌های سیستم ‏مغز و اعصاب به شمار می‌آید. ‏

‏4. پرتقال

همان‌طور که می‌دانید، پرتقال ویتامین ‏C‏ فراوانی دارد. اما تاثیر آن بر عملکرد مغز به دلیل وجود املاحی است که مانع از رقیق شدن ‏خون می‌شوند. به همین دلیل پرتقال برای آرامش اعصاب و تقویت ذهن مورد توجه قرار دارد. مصرف پرتقال از طرف کودکان می‌تواند ‏از خستگی فکری و جسمی آنها جلوگیری نماید و آنها را برای فرایند فعال آموزشی آماده و سر حال نگه دارد. ‏

‏5. زردآلود

زردآلو به علت دارا بودن گروه ویتامین‌های ‏B‏ دارویی موثر برای تقویت اعصاب و افزایش کارایی ذهن است. زردآلود برای درمان ‏بیماری‌های عصبی، روحی و روانی، خمودگی، بی‌خوابی، خستگی شدید، گیجی و فراموشی بسیار مورد توجه است و برای افزایش ‏نشاط کودکان و کارایی بالای ذهن‌شان در امر آموزش، بسیار توصیه شده است. ‏

‏6. خرما

خرما سرشار از فسفر و کلسیم است. فسفر مهم‌ترین ماده‌ای است که سلول‌های عصبی را سرزنده نگه می‌دارد و بنابراین خرما نقش ‏بسزایی در تقویت توان فکر و کارایی مغز ایفا می‌کند. ‏

‏7. توت فرنگی

توت فرنگی یکی از مهم‌ترین منابع آنتی‌اکسیدان‌ها است که در این میان میزان آنتی‌اکسیدان در توت‌فرنگی یخ زده ده‌ها برابر بیشتر ‏است. محققان نشان داده‌اند که مصرف این میوه فرایند پیری مغز را کاهش می‌دهد. این امر به این دلیل است که توت فرنگی دارای ‏آنتوسیانین می‌باشد که به عنوان عامل اصلی انتقال پیام‌های عصبی و جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی شناخته می‌شود. این ‏خواص را در سایر تو‌ ها از جمله شاتوت نیز می‌توان مشاهده کرد. ‏

‏8. انگور

انگور سرشار از پتاسیم، منیزیم، آهن، منگنز، کلر، ید و فسفر و ویتامین‌های گروه ‏B‏ وC ‎‏ است. آنچه انگور را به معجونی برای مغز و ‏حافظه تبدیل می‌کند این است که انگور پتاسیم و فسفر فراوانی دارد؛ موادی که برای اعصاب و مغز ما بسیار ضروری هستند و به ‏افزایش هوش و حافظه می‌انجامد. ‏

‏9. کندر

کندر گیاهی دارویی از راسته افراها است. محققان دریافته‌اند که تجویز کندر در دوران بحرانی رشد و نمو سیستم عصبی جنین و ‏نوزاد، موجب افزایش چشمگیر قابلیت‌های یادگیری، به ویژه تقویت و نگهداری حافظه می‌شود. از این رو متخصصان بر این باور ‏هستند که کندر تاثیر مثبت بر روند تکامل مغز دارد و می‌تواند عملکرد مغز را بهبود بخشد. ‏

سبزیجات و تقویت یادگیری و حافظه

علاوه بر میوه‌ها، سبزیجات نیز به دلیل داشتن مواد معدنی و ویتامین‌های فراوان، نقش بسیاری در رشد سلول‌های مغزی و تقویت ‏حافظه ایفا می‌کنند. در این میان، متخصصان تغذیه به طور مشخص، برخی از سبزیجات را به عنوان معجون تقویت حافظه ‏می‌شناسند.‏

‏1. پیاز

پیاز حاوی ویتامین‌های ‏C‏ ،‎ Bو ‏A‏ و سرشار از فسفر است و به همین دلیل فعالیت مغز را تسهیل و کار فکری را آسان می‌سازد، از این ‏رو توصیه شده است که در رژیم غذایی کودکان حتما مورد استفاده قرار گیرد. ‏

‏2. گل میخک

این گیاه ارزشمند در تقویت حافظه، درمان ناراحتی اعصاب و رفع سردرد بسیار مفید است و دم کرده آن برای افرادی که حافظه ‏ضعیفی دارند، توصیه می‌شود. ‏

‏3. جوانه گندم

جوانه گندم یکی از مفیدترین غذاها برای مغز است زیرا منبع غنی منیزیم، آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین ‏E‏ است. ‏

‏4. گل‌کلم

یکی از تازه‌ترین مطالعات نشان داده است که گل‌کلم تقویت‌کننده حافظه است. دانشمندان نشان داده‌اند که عصاره پنج نوع میوه و ‏سبزی شامل گل کلم، سیب‌زمینی، پرتقال، سیب و تربچه حاوی موادی است که تاثیر آنها مشابه داروهای درمان آلزایمر است. این ‏تاثیر بیش از هر چیز در خواص گل‌کلم نهفته است که ناشی از وجود ماده‌ای به نام گلوکوسینولات است که کارایی دستگاه عصبی را ‏در وضعیت مناسبی قرار می‌دهد. ‏

‏5. اسفناج

اسفناج با عملکرد آنتی‌اکسیدانی باعث کاهش افت عملکرد مغز خصوصاً در سنین بالا می‌شود. متخصصان علم تغذیه توصیه می‌کنند ‏که اسفناج در رژیم غذایی کودکان و دانش‌آموزان گنجانده شود تا نه تنها از کارایی بیشتر مغز خود بهره ببرند، بلکه از اختلالات ‏عصبی و سکته مغزی در سنین بالاتر نیز جلوگیری شود. ‏

فراورده‌های حیوانی و تقویت یادگیری و حافظه

علاوه بر میوه‌ها و سبزیجات، آجیل و برخی از فراورده‌های حیوانی نیز نقش بسزایی در تقویت کارایی مغز ایفا می‌کنند. در این میان ‏چند مورد از مهم‌ترین این مواد را به قرار زیر هستند: ‏

‏1. ماهی ‏

ماهی یکی از ارزشمندترین مواد غذایی است که به دلیل دارا بودن بسیاری از مواد معدنی از جمله روی، ید، کلسیم و فسفر و ‏خصوصاً وجود امگا3، اثر قابل‌توجهی در عملکرد سیستم عصبی دارد. پژوهشگران نشان داده‌اند که مصرف ماهی، دست کم یک بار در ‏هفته موجب می‌شود افراد حتی در سنین پیری نیز از قدرت اندیشه و حافظه خوبی برخوردار باشند. ‏

‏2. گوشت قرمز

گوشت قرمز خصوصاً گوشت بره منبع غنی ویتامین B12 و آهن می‌باشد که هر دو در خون‌رسانی به مغز و بالا بردن توانایی فکری ‏نقش قابل‌توجهی دارند.‏

‏3. زرده تخم مرغ

زرده تخم‌مرغ حاوی کولین است و همان طور که گفته شد کولین مسئول عملکرد و سلامتی مغز است و کمبود آن باعث تحلیل قوای ‏مغز می‌شود. ‏

‏4. شیر

شیر یکی از کامل‌ترین مواد غذایی و منبع غنی بسیاری از مواد مغذی است و حاوی موادی است که در تقویت سیستم عصبی و ‏حافظه و یادگیری دانش‌آموزان بسیار موثر هستند. در این میان، شیر مادر دارای ترکیبات خاصی است که به طرز چشمگیری باعث ‏رشد قوای ذهنی می‌شود. دانشمندان ثابت کرده‌اند کودکانی که از شیر مادر تغذیه شده‌اند، از ضریب هوشی بالاتری برخوردار هستند. ‏

آجیل و تقویت یادگیری و حافظه

آجیل منبع غنی مواد معدنی به ویژه عنصر برم می‌باشد عنصری که روی فعالیت‌های الکترویکی مغز تاثیرگذار است. به گفته ‏دانشمندان نرسیدن این ماده معدنی به مغز باعث رکود فعالیت‌های عصبی و عضلانی و کاهش میزان هشیاری است. عنصر برم علاوه ‏بر آجیل، در حبوبات، سبزی‌های برگ نظیر کلم بروکلی و میوه‌هایی نظیر سیب، هلو و انگور نیز وجود دارد. ‏

آب، سلامت مغز، کارایی حافظه ‏

هیچ تحقیقی وجود ندارد که نشان دهد آب حافظه را تقویت می‌کند، بنابراین شاید تعجب کنید که چرا از آن به عنوان یک ماده مفید ‏برای کارایی حافظه نام برده‌ایم. دلیل این امر این است که آب سلامت مغز را تضمین می‌کند. حدود 60 درصد بدن و تقریباً 75 ‏درصد مغز ما را آب تشکیل داده است و بسیاری از واکنش‌های شیمیایی و بیوشیمیایی بدن در محیط آبی صورت می‌پذیرند. بنابراین ‏پرواضح است که آب برای سلامت و خصوصاً سلامت مغز نقش بسیار مهمی دارد. به یاد داشته باشید دانش‌آموزانی که به میزان ‏مناسب و کافی در طول روز آب می‌نوشند کمتر دچار گیجی و سردرد می‌شوند و در یادگیری دچار اختلال و مشکل نمی‌شوند. ‏